İdil göletinde çıkan su kanalı, İdil’in kuzeyinin tamamını sarıyordu. Kanalın aşağısında yukarısında Bahçeler sıra sıra dizilmişti. Diyarbakır’dan gelen çiftçiler kiraladıkları topraklarda pirinç ekiyorlardı. Bağ, Bahçelerde ekilen sebze ve Meyvelerin bereketi boldu. Süryaniler bostandan topladıkları üç karpuzdan birini eve götürürlerdi. Diğer iki karpuzu komşularında ya da mahalleye girerken ilk eve verirlerdi. Toplumsal dayanışma üst düzeydeydi.  İnsanlar birbirine karşı saygılıydı. Toplumsal barış kendini her alanda gösteriyordu. İdil’de yaşayan Süryanilerin hoşgörüsü doruktaydı. Müslüman ve Süryani gençler, Dr. Haki Güler, Kaymakam İbrahim Turan öncülüğünde zamanın en popüler aktivitesi Futbol’da bir araya gelerek futbol takımını kurdular. Süleyman Bayru, Musa Pekiş, Süleyman Seyhan, Selim Uçar, Adil Binici,Tevfik Nas ve arkadaşlarından kurulan futbol takımı, Ömerli Spor,Midyat Spor, Batman Petrol ofisi Spor,Nusaybin Spor,Cizre Spor’la maç yaparak futbol hayatını geçiriyorlardı.Cizre Spor’un dışında İdil Spor hangi takımla karşılaşırsa karşılasın Cizreliler İdil’i destekliyordu. Cizrelilerin İdile karşı bir sevgileri vardı.

İdil’de 3 takım mevcuttu. Aşağı mahallede Atar Yemez takımı, Yukarı Mahalleden Varol Takımı, Orta mahalleden yıldız takımı vardı. Takımlar bir birleri ile maç yaparken, yada antrenmanda futbolcular artist hareketler yapmaktan geri kalmıyorlardı. İdil’de yapılan maçları ful seyirciler takip ediyordu. Maçı izleyen bayanlar çoğunluktaydı. İlk yarıda Libero oynayan Sabri, ikinci yarıda defansta kalarak bayan izleyicilerin mevkiinden uzaklaşmadan top oynuyordu. Gelen toplara şut çekerdi. Topu ya gök yüzüne dikerdi yada orta sahaya şutlardı. Güçlü olduğunu futbola vurduğu şutlarla bayanlara mesaj gönderiyordu. İdil’de sosyal hayatın renkliliği her alanda devam ediyordu. Süryanilerin yakışıklı ve bakımlı gençleri akşamüstü Berm göletine gelen genç ve güzel kızlara kendini göstererek arkadaş edinmeye çalışıyorlardı. Göllette bir birini gören gençler hayal kurarak birbirini benimserler yada birbirini kabul ederek sosyal hayatlarına devam ederlerdi.

İdil’in daracık sokaklarında, kerpiç evlerinde, iki dükkan bir çarşı dedikleri çarşısında hayat çok renkli ve güvenliydi. Yaşayan insanlar çok mutluydu. Herkes işindeydi. Birbirleriyle saygı ve sevgi temelinde iletişim kurarlardı. Ortaokul açıldığından bir çok kişi eğitime başlayarak yeni bir sosyal hayata adım atıyorlardı. Günal Ensari, Murat Aygül, İbrahim Demirel, Mehmet Onur, Adil Gökalp, Behnan Konutgan, Ahmet Aday, Hasip Kaplan, Selim Sadak, Abdurrahman Okşul, Tahir Tanrıverdi, Nezir Konutgan, Nesim Kaplan, Abdulaziz Avarbek, Adil Binici, Gebro Tok, Abdulkerim Savaş, Hacı(Zeki) Uzun, Suzan Sönmeztürk, Begi Kayar, Müzeyen Türkel, Kemal Türkel, Ferhan Çiçek, Sait Çiçek, Ayşe Ayyıldız, Neriman Sönmeztürk, Barsum Atak, Ferho Yalçın, Selim Uçar, Musa Pekis, Süleyman İkiz, Pulus Özmen, Emine Uğurlu, M.Nuri Yıldar, İbrahim Uçar, Ziya Seven, Ümit Geçim, Aydın Seven, Ubuydullah Kaplan, Mehmet Akkurt, Mustafa Topal, Sabahat Akkuş, Hanna Karanfil ortaokul ilk öğrencileri idiler. Begi Kayar en popüler öğrencileriydi. Birçok genç ve öğrencinin hayallerini süslerdi. Begi’yi görmek için okulun kapısında bekleyen gençler, volta atan gençlerin sayısı çoktu.

İdil’in sokaklarında mutlu olan, sosyal hayatta yeni yaşamalara yelken açan gençlerin önüne çıkan Avrupa göçü onlara çok cazip geliyordu. İdil’i seven, sosyal hayatında mutlu olan gençler Avrupa’ya kısa süreliğine gidip tekrar dönmek istiyorlardı. İdil’den Avrupa’yı bu şekilde düşünüyorlardı.

Süleyman Bayru, başarılı kişiliğiyle İdil gençleri arasında önemli bir şahsiyetti. 1955 kuşağında arkadaşları arasında önemli olduğu gibi güven veren bir kişiliğe sahipti. Küçük yaşlarda ailenin ekonomisini kontrol ederdi. Uzun boylu, yakışıklı, güzel giyinen Süleyman Bayru çok güzel futbol oynardı.İdil Spor’da duayen bir futbolcuydu. 11 numara giyen Bayru liberoda oynardı. Her maçta mutlaka gol atardı. Saha içinde sakin ve mütevazı oynardı. Avrupa’ya göç ettiğinde yine futbolla ilgilenmeyi ihmal etmedi. Lahdo Sağ’ın Başkanlığı yaptığı Hezex Internatoınel derneğin bünyesinde kurulan Hezex Milli Takımının 1. Antrenörlüğünü yaptı. Saliba Tutuş’la birlikte çalıştırdığı Hezex Futbol takımı Avrupa’da bir çok başarıya imza atarak sayısız kupalar kazandı. İdil’in 1955 yılarında sosyal,Ekonomik ve Futbol hayatında önemle yer alan  Süleyman Bayru İdil’i ziyaret etti. İdil çarşısına çıktı, tur attı tanıdık esnaf arkadaşını aradı. Kimseyi tanımadı, kimse onu tanımadı. Memleketinde ne kadar yabancı olduğunu anladı. Duygusal olarak hala İdil’i olduğunu his etti. İdil sokaklarında dolaşarak eski çarşıya indi. Yürüdü. Melke Nise bahçesinde oturdu. Gelen kahvesini içti. İdil’de geçirdiği yılları hatırladı. Güzeldi. O yıllarda çok mutluydu arkadaşları ile birlikte. İdil, Süleyman Bayru yaşadığı yıllarda ona çok güzel anlar yaşatmıştı. Başarılı olabilmesi için ekonomik olarak İdil’in en güzel bağları ona vermişti. Sosyal hayatta başarılı arkadaşları arasında parmakla gösterilen bir şahsiyet vermişti. Kahvesinden bir yudum daha aldı. İdil’i sevdiğini anladı. Ve İdil’i seviyordu. Lahdo iyi bir insandır dedi. Selam veren Yasin yanına oturdu. İdil’e olan ilgisi kesildi.

İdil Spor’un Duayen futbolcusu Süleyman Bayru, Musa Pekiş, Görgis Melke, Gevriye Karagül yıllar sonra İdil’e geldiğinde Melke Nise bahçesinde onlarla bir araya gelirken İdil’i konuştuk. Özlemlerini, İdil’in sosyal hayatını, aktiviteleri sorduk onlarda dile getirdiler.

İdil Haber: “Mesleğiniz neydi, Futbola ne zaman başladınız ve nerde yaşıyorsunuz.”

Süleyman Bayru: “ Ben, Musa pekiş, Lahdo Sağ’ın mesleği İdil’de yaşadığımız yıllarda terzilik ti. Terzilik mesleğini Kerim Koper’den öğrendik. Kerim Usta atölyesinde herkese terzilik öğretirdi. Bizde bu atölyeden öğrenmiştik. Futbola, dönemin Kaymakamı İbrahim Turan, Dr. Hakkı Güler zamanında başladık. İdil’de futbolun gelişmesinde Dr. Hakı Gülerin çok katkıları oldu. Futbol sahasını yaptılar, takımı kurdular, futbolun gelişmesi için ne yapılması gerekiyorsa hepsini yaparak bize gençlere destek oldular.”

Süleyman Bayru” İdil’de 3 takım mevcuttu. Aşağı mahallede Atar Yemez takımı, Yukarı Mahalleden Varol Takımı, Orta mahalleden Yıldız takımı vardı.Öz İdil Spor’dan kurduğumuz takımda Süleyman Bayru, Musa Pekiş, Süleyman Seyhan, Selim Uçar, Adil Binici,Tevfik Nas ve arkadaşlarımızdan oluşan futbol takımı, Ömerli Spor,Midyat Spor, Batman Petrol ofisi Spor,Nusaybin Spor,Cizre Spor’la maç yaparak futbol hayatımıza devam ediyorduk. Cizre Spor’un dışında İdil Spor hangi takımla karşılaşırsa Cizreliler İdil’i destekliyordu. Cizrelilerin İdile karşı bir sevgileri vardı. Ama onlarla yaptığımız maçlarda çetin geçiyordu. Musa Pekiş, Lahdo Sağ ve diğer arkadaşlarla İdil’de çok güzel zaman geçirerek yaşadık. İdil’in yaşamımızda önemli bir yeri var.”

İdil Haber:”Musa abe, Avrupa’da yaşıyorsunuz, Avrupa’yı gördükten sonra İdil’e karşı duygularınız değişti mi? ”

Musa Pekiş:”Hayatımızın en güzel yıllarını İdil’de geçirdik. Çok mutluyduk. Çok güzel arkadaşlarımız vardı.Lahdo, Ssüleyman, Seliba ve diğer arkadaşlarımız da dahil hepsini çok seviyordum. Birbirimizle çok güzel zaman geçirdik. Birbirimize karşı saygılıydık.Karşılıklı sevgi vardı. Küçük bir çocuğa şunu yap dediğinde çocuk büyükleri söyledi diye hemen o işi yapıyordu. Toplumsal yapı çok sağlamdı. Sağlam olduğu için İdil’iler bu dünyada mutluydular.

İdil Haber: “İdil’in ekonomisi nasıldı, çarşıya çıktığınızda kimleri görüyordunuz, çarşı düzeni nasıldı?

Musa Pekiş: “Kerim Usta,Rısko Hemşo, İbrahim Puğur Kıraathaneleri,Sefer Cazım Lokantası,Berber Behnan Saçu,Sılamane Elektrikçinin Kahvesi,Zeki Selen Mağazası,Besna, Haci Tayip’in dükkanları vardı. Çarşı esnafı bunlardı. Hepsini tanıyorduk yanlarına oturur çayımızı içerdik. Bugün İdil’e çıkarken birkaç kişinin dışında kimseyi tanımıyoruz. Evden çıkıp çarşıya gelince ayaküstü onlarca sohbet yapılıyordu. İnsanlar birbirlerine karşı ilgiliydiler. Fırsatları oldu mu sohbet ederlerdi.

İdil’de yaşayanlar, Hayvancılık ve çiftçilikle geçiniyorlardı. Herkesin Bağ ve Bahçeleri vardı. Herkes zengin olmasa da ekonomik durumları iyiydi, iyi geçiniyorlardı. Bizim zamanında ekonomik kriz yoktu.

İdil Haber:”Abe niya Avrupa’ya gittiniz.”

Musa pekiş” Avrupa’ya kısa süreliğine gittim. Avrupa’ya gidecektim. Beş sene sonra dönecektim. Ama 44 yıl sonra geldim. Sistem çok güçlü ve çekiciydi. Bizi bırakmadı.İdil’e geldim Fidanlara gittim. Fidanların kesildiğini görünce çok üzüldüm. Bu durumdan çok etkilendim. Almanya’ya gitme kararı aldım, gittim. Çok çalıştım. Sonra İdil’e geldim, geldiğim için çok sevindim.”

Yasin çayları bıraktı.Herkes çayını aldı, bir yudum çekti. Görgis Melke söz alarak şu ifadeleri kullandı. “15 Ağustos Meryem Ana’nın Bayramıdır, bu bayramda aslında bir festival düzenlene bilir. Herkes festivalde bir araya gelerek tanışırlar, bu şekilde insanlar birbirini unutmamış olurlar. Bir İdil ruhu canlandırılmış olur.” Görgis deyince önerisini sıcak karşıladım. Musa,Süleyman’da benimsediler.

Melke Nisa Bahçesinde Süleyman Bayru, Musa Pekiş,Görgis Melke güzel bir akşam geçirerek İdil’in sosyal hayatını konuştuk. Keyifli bir sohbet fırsatı bize tanıdıkları için kendilerine teşekkür ediyoruz.

Abdurrahman Baran