İran devlet televizyonu tarafından hazırlanan ve Azerbaycan eski cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’i anlatan belgesel filmin yayınlanması, iki ülke arasındaki gerilimi en üst düzeye taşımış durumda. Kendisini “İranlı Azerilerin lideri” ilan eden Mahmudali Çehreganlı da Azerbaycan televizyonunda açıkça “İran’daki molla rejiminin devrilmesi” çağrısında bulundu.
Seher TV’nin hazırladığı belgeselde Aliyev’in “Kürt olduğu” tekrar hatırlatılıyor. Ayrıca Aliyev’in zamanında “PKK’ye yardım ettiği” öne sürülüyor.
Kimi kaynaklara göre, Bakü yönetimi, belgeseli engellemek için diplomatik kanallar aracılığıyla önemli çaba sarf etti. Ancak kanal, belgeselin yayınlanacağını duyurdu.
Öte yandan Azerbaycan devlet medyası ise kanalı, “İran İslam Cumhuriyeti devleti ve gizli servisleri tarafından finanse ve kontrol edilmekle” suçlayarak belgeselde anlatılanları reddetti.
İran devlet televizyonundan Haydar Aliyev belgeseli
Bakü-Tahran hattında Azerbaycan ile Ermanistan arasında 2020'deki İkinci Karabağ Savaşı ile tırmanan gerginlik son olarak medyaya taşındı ve geri dönülemez bir “savaşa” yol açtı.
İran’ın resmi devlet televizyonu Seher TV, ölüm yıldönümüne denk gelecek şekilde Azerbaycan eski cumhurbaşkanının hayatını Azerice anlatan "Haydar Aliyev belgeseli" hazırlandı.
Seher TV’den yapılan açıklamada, belgeselin “Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki İran karşıtı propagandanın doğrudan Cumhurbaşkanı Aliyev'in liderliğinde yürütüldüğü dikkate alınarak ve birçok izleyicinin bu propagandaya cevap verme talebini yerine getirmesi dikkate alınarak yayına hazırlandığı” belirtildi.
TV, belgeselin 11 ve 12 Aralık Pazar ve Pazartesi günleri Bakü saatiyle 22:00'de yayınlanacağını duyurdu.
“Yakın Tarihin İzi İle” bağlığı taşıyan belgeselde konuşan şahsiyetler, Haydar Aliyev’in ailesinin Azeri veya Türk değil, “Ezidi Kürt” olduğunu anlatıyor.
Şahsiyetler ayrıca, “20 Ocak Hadisesi” olarak bilinen 19 Ocak'ı 20 Ocak'a bağlayan gece, Sovyet ordusu tanklarının Bakü'de 130'dan fazla kişiyi öldürdüğü olaylardan, Karabağ’ın Ermenistan’a bağlanmasından ve diğer bir çok olaydan Haydar Aliyev’i sorumlu tutuyor.
Konuşmacılardan biri, PKK’nin en büyük desteği Haydar Aliyev’den aldığını öne sürdü.
Azerbaycan’ın tepkisi
Belgeselin YouTube’da yayınlanan fragman İlham Aliyev’in çevresi tarafından büyük tepki ile karşılandı.
Ermenistan Kamu Radyosu’nun haberine göre, Azerbaycan hükümeti, filmin Azerice dilinde erişimini engellemek için diplomatik kanallar aracılığıyla önemli çabalar gösterdi.
Bu gerilimin içerisinde kendisini İranlı Azerilerin yani “Güney Azerbaycan Milli Uyanış Hareketi” lideri olarak tanıtan Mahmudali Çehreganlı, ikamet ettiği ABD’den Bakü’ye geldi.
Çehreganlı uzun yıllardan beri ilk kez geldiği Azerbaycan’da devlete ait AZ TV ve kamu kanalı İctimai'ye röportajlar verdi.
Azerbaycan medyasının son dönemde İran'ın teokratik liderliğini tanımlamak için kullandığı “molla rejimi” sıfatını kullanarak, “İran hükümetinin devrilmesi” çağrısında bulundu.
5 Kasım'da Azerbaycan'ın Tahran Büyükelçisi Ali Alizade, Azeri milliyetçileri için sembolik değere sahip olan Tebriz hakkında ilginç bir tweet attı ve "Tebriz'in geceleri güzeldir" yorumunu yaptı.
Aze.media, Seher TV’de yayınlanan belgeseli “geleneksel olarak Tahran tarafından alevlendirilen Azerbaycan’a yönelik uzun yıllardır yalan haberler, imalar, iftiralar, asılsız ithamlar, hakaretler ve tehditlerin devamı” olarak yorumladı.
Azerbaycan devlet medyası, Seher TV’yi, “İran İslam Cumhuriyeti devleti ve gizli servisleri tarafından finanse ve kontrol edilmekle” suçlayarak belgeselde anlatılanların tamamen “uydurma” olduğunu yazdı.
Ermenistan medyasına göre, “Azerbaycan’ın, İran’ın kuzeybatı kesiminde hükümet karşıtı ayaklanmaları kışkırtma girişimlerinin ardından, Tahran’da komşusuna yönelik yaklaşım değişti” ve Azerbaycanlıların ve Türklerin yaşadığı topraklarda, Aliyev ailesinin “iskeletlerini” ortaya çıkaran bu belgesel filmin yayınlanması “Aliyev ailesinin pozisyonuna ciddi bir darbe” vuracak.
Aliyev ailesi Kürt mü?
Bazı kaynaklara göre, resmi olarak Azerbaycan'da yaşayan sadece yaklaşık 6 bin Kürt var. Ancak bu sayının 1920'lerde 40 binden fazla olduğu belirtiliyor.
2013’te Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olan Kürt siyasetçi Tahir Süleymanov, ülkede eskiden Kürtlerinin sayısının 1 milyona kadar yükseldiğini ancak resmi rakamlara göre bugün ülkede sadece 13 bin Kürt kaldığını söylemişti.
Süleymanov, Kürtlerin İkinci Dünya Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Stalin'in sürgün dalgalarından da büyük ölçüde etkilendiğini, büyük çoğunun Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan gibi Orta Asya cumhuriyetlerine yerleştirildiğini, birçoğunun hastalık ve açlıktan öldüğünü anlatmıştı.
Tahir Süleymanov, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in “Diyarbakırlı Kürt kökenli” olduğunu açıklamıştı.
Ayrıca soyları, Azeri Türk milliyetçileri arasında tartışma konusu olan ve Kürt milliyetçiliği ile suçlanan Aliyev Ailesi hakkında da Süleymanov, “Aliyevler’in Kürtlüğü hakkında çokça bilgi var. Haydar Aliyev, bana ‘Kürt olduklarını’ söyledi. Fakat şu an bu konuda herhangi bir şey söylemiyorlar” diye konuşmuştu.
Ancak Aliyev ailesi Kürt olduğunu hiçbir zaman resmen kabul etmedi.
Eylül ayı sonunda İlham Aliyev, Azerbaycan’da 2023’ü “Haydar Aliyev Yılı” ilan etmişti.
Özetle İran-Azerbaycan geriliminin arka planı
İki ülke arasındaki gerilim ilk olarak Eylül 2020’de başlayarak 44 gün süren İkinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında yaşanan gelişmelerle tırmandı.
Savaş, 10 Kasım 2020’de Ermenistan ile Azerbaycan’ın, Rusya’nın ateşkes planını imzalamasıyla sona erdi. Azerbaycan’ın savaş sırasında İsrail ve Türkiye’den askeri destek alması, İranlı yetkililerin sert tepkisine neden oldu.
Kafkasya’da yeni bir statükoya neden olan bu savaşta Azerbaycan’ı, ulaşım yollarıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve devamında Türkiye ile birbirine bağlamayı hedefleyen Zengezur koridoru projesi de İran’ın karşı çıktığı adımların başında geliyor.
Ermenistan’ın en güneyinde yer alan ve “Syunik eyaleti” denilen bölge Azerbaycan’da Zengezur ismi ile biliniyor. Tahran, Ermenistan ile sınır bağlantısını tehlikeye atacak bir gelişme ve “bölge jeopolitiğine yönelik müdahale” olarak gördüğü için bu projeye karşı çıkıyor.
Yine Türkiye, Azerbaycan ve Pakistan Özel Kuvvetleri’nin 12-20 Eylül 2021 tarihleri arasında düzenlediği “Üç Kardeş-2021 Tatbikatı”nı kendisine yönelik bir eylem olarak algılayan İran, tepkisini göstermek için Azerbaycan sınırında “Hayber Fatihleri” adı verilen bir tatbikat gerçekleştirerek gövde gösterisi yapmıştı.
